KORNIK OSTROZĘBNY – REALNE ZAGROŻENIE DLA SOSNY

Zagrożenie ze strony Kornika ostrozębnego (Ips Acuminantus Gyll.) dotyczy drzewostanów sosnowych przede wszystkim starszych klas wieku i drzewostanów uszkodzonych.

Wnikliwa analiza aktualnego stanu zagrożenia drzewostanów ze strony tego charakterystycznego szkodnika oraz dotychczasowe działania ochronne były przedmiotem dyskusji podczas szkolenia zorganizowanego w Nadleśnictwie Radziwiłłów. Szkolenie zostało poprowadzone przez Zespół Ochrony Lasu w Łodzi (ZOL). Pracownicy ZOL-u poinformowali nas o wzroście zagrożenia od strony Kornika ostrozębnego na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych (RDLP) w Łodzi. Ponadto na szkoleniu zostały poruszone problemy z ochroną drzewostanów przed innymi  szkodnikami pierwotnymi, a także problem jemioły rozpierzchłej, która ma coraz większy wpływ na żywotność drzew w naszych lasach.

Kilka lat temu Kornik ostrozębny wydawał się tylko lokalnym problemem w lubelskiej i radomskiej RDLP. Obecnie ten niewielki chrząszcz zaczyna zbierać żniwo w całej Polsce.

CO WARTO WIEDZIEĆ O KORNIKU OSTROZĘBNYM?

BIOLOGIA

Niewielki chrząszcz o długości około 3,5 mm, barwy od jasnobrązowej aż do prawie czarnej. Żeruje pod korą sosen (rzadziej pod korą świerka i modrzewia), w górnej części strzały w obrębie korony drzewa i cienkiej kory na pniach. 

Chrząszcze rozpoczynają swoją aktywność na przełomie kwietnia i maja. Wgryzają się pod korę żywych sosen. Drążą tam najpierw „komorę godową”, a następnie tzw. chodniki macierzyste, w których składają jaja w niewielkich zagłębieniach. Wylęgają się z nich larwy, które żerują pod korą drążąc dalsze chodniki. W sierpniu wylęgłe chrząszcze atakują kolejne drzewa. Samice, które złożyły jaja wiosną przelatują na inne drzewa by złożyć jaja po raz drugi. Gradacja postępuje więc bardzo szybko. Zamieranie zaatakowanego drzewa następuje w ciągu 3-4 miesięcy od momentu zasiedlenia przez korniki.

Korniki zasiedlają drzewa w różnym wieku. Dynamiczny rozwój (gradacja) szkodnika następuje od wschodu kraju, poszerzając swój zasięg w kierunku zachodnim.

CO SPRAWIŁO, ŻE KORNIK OSTROZĘBY ZE SZKODNIKA TOWARZYSZĄCEGO STAŁ SIĘ DOMINUJĄCYM ZABIJAJĄCYM OSŁABIONE SOSNY?

To pytanie nie ma jednak jednoznacznej odpowiedzi. Wiele przesłanek mówi nam o tym, przyczyną były ekstremalne warunki pogodowe w Polsce w 2015 roku. W okresie wegetacyjnym zostały odnotowane wysokie temperatury przy jednoczesnym braku opadów. Osłabione drzewa zostały zaatakowane przez kornika ostrozębnego, zaczynając od wschodniej granicy Polski, rozprzestrzeniając się w całej RDLP Lublin, następnie w RDLP Radom skąd już dalej rozprzestrzenia się na cały kraj.

Na kondycje drzewostanów duży wpływ ma nadmiar jak i niedobór wody w profilu glebowym. Drzewa osłabione przez wahania wód są w pierwszej kolejności narażone na atak kornika ostrozębnego.

Nie ma więc jednoznacznej odpowiedzi na powyższe pytanie, ale pewne jest że nie ma jednej przyczyny wyjaśniającej wzmożenie tzw. „impulsu gradacyjnego”.

Szkodnik ten, wymieniany w „Instrukcji ochrony lasu" jako „wiosenny producent posuszu", jeszcze nie wystąpił w takiej skali i takim nasileniu jak obecnie. Zjawisko to stanowi jak dotąd zagadkę. Specjaliści zajmujący się ochroną lasu dobrze o tym wiedzą. Zdarzają się przecież lata, kiedy uaktywniają się owady nienotowane dotąd jako szkodniki, tylko jako gatunki obojętne. Takim do niedawna był właśnie kornik ostrozębny.

OBJAWY ZASIEDLENIA  W DRZEWOSTANIE

Początkowym objawem zaatakowania drzewa przez kornika ostrozębnego jest niewielka zmiana koloru igliwia, które stopniowo blednie i szarzeje. Ta zmiana jest jednak trudna do zauważenia. Następna faza uwidacznia się poprzez widoczne gałęzie ze zrudziałym igliwiem. Ostatecznie cała korona staje się ruda. Poza tym gatunek działa dwutorowo, jest wektorem sinizny – szkodnik wprowadza do żerowisk również zarodniki grzybów z rodzaju Ophiostoma (larwy kornika odżywiają się strzępkami symbiotycznego grzyba). Strzała drzewa na całej długości zaatakowanej przez kornika ostrozębnego jest zasiniała.

JAK ZAPOBIEGAĆ I JAKIE DZIAŁANIA NALEŻY PODEJMOWAĆ W WALCE Z KORNIKIEM OSTROZĘBNYM?

Najskuteczniejszą metodą zwalczania szkodnika z drzewostanów jest zachowanie prawidłowej higieny lasu poprzez systematyczne usuwanie z drzewostanów zaatakowanych drzew - uszkodzony surowiec zostaje odpowiednio zagospodarowany lub wywieziony a odpady zostają spalone lub zrębkowane. Drzewa z rudymi koronami pojawiają się w ciągu całego okresu wegetacyjnego, należy jak najczęściej przeglądać drzewostany i miejsca w których kornik już wystąpił, by w porę usunąć, pojawiające się nowa drzewa z rudziejącymi koronami. Zaniechanie tych działań może doprowadzić do zamierania całych obszarów drzewostanów, co w konsekwencji naraża na straty właścicieli lasów.

Dziś wiemy, że proces gradacyjny ma charakter kierunkowy – szkodnik przesuwa się pasem od granicy wschodniej Polski w kierunku zachodnim, ale rozprzestrzeniania się też na inne części kraju. Informują nas o tym pracownicy innych ZOL-i. Wiemy też, że gradacja tego kornika już wcześniej obserwowana była na Ukrainie.

JEMIOŁA POSPOLITA  ROZPIERZCHŁA (V. album ssp. austriacum) –  CORAZ WIĘKSZE ZAGROŻENIE DLA DRZEWOSTANÓW SOSNOWYCH

Jemioła pospolita jest półpasożytem, oznacza to że samodzielnie syntetyzuje substancje odżywcze, ale wodę i sole mineralne pobiera z drzewa na którym rośnie. Jest to gatunek dwupienny, o kwiatach rozdzielnopłciowych. Nasiona rozsiewane są w większości przez ptaki, które odżywiają się  owocami jemioły.

W Polsce występują 3 podgatunki jemioły:

1. Jemioła pospolita typowa (Viscum album ssp. Album) – rośnie na drzewach liściastych

2. Jemioła pospolita rozpierzchła (V. album ssp. Austriacum) – występuje tylko na sosnach

3. Jemioła pospolita jodłowa (V. album ssp. Abietis) – zasiedla tylko jodły

Jemioła rozpierzchła jest mniejsza i słabsza od jemioły pospolitej i jodłowej, o liściach wąskich, podłużnych, górnych często sierpowato wygiętych i owocach żółtawych. Pasożytuje na drzewach iglastych, głównie sośnie, a niekiedy świerku i modrzewiu. Kwitnie później — w marcu, kwietniu.

W ostatnim czasie na terenie Nadleśnictwa Radziwiłłów obserwuje się coraz więcej drzew z jemiołą rozpierzchłą. Drzewostany są ciągle lustrowane, a porażone drzewa są usuwane z drzewostanu w miarę możliwości. Wczesne wykrycie porażenia jemiołą jest jednak bardzo trudne, gdyż omawiany półpasożyt który zagnieżdża się na drzewie jest trudny do zauważenia gołym okiem.  

Silne osłabienie drzewostanów sosnowych spowodowane przez jemiołę obserwowane jest dopiero od kilku lat. Jemioła osłabia swojego żywiciela, stwarzając dogodne warunki dla szkodników wtórnych (m. in. kornika ostrozębnego) i chorób grzybowych, co może powodować zamieranie drzew.